De waarde van IT is in de loop der tijd flink verschoven. In de jaren zeventig van de 20e eeuw werd IT ingezet als eenzijdig bedrijfsmiddel om efficiëntie te verbeteren. Inmiddels is IT een soort verlengstuk van onze zintuigen geworden. Een virtueel zintuig dat verschillende emoties en sociale waardebelevingen (tegelijk) oproept.
Dit artikel geeft een beknopt overzicht van verleden, heden en toekomst van de ontwikkeling van IT. De figuur in dit artikel is een visualisatie van deze verschuiving van de waarde van IT en ondersteunt de verdere uitleg. Naast een praktische beschrijving wordt tevens verwezen naar belangrijke (wetenschappelijke) theorieën.
Oude IT
We beginnen rond 1970. Een tijdperk dat door Carlota Perez wordt aangeduid als de vijfde technologische revolutie. In het begin van de vijfde technologische revolutie werd IT vooral toegepast binnen organisaties en (vooral) voor zakelijke doeleinden. IT uit dat tijdperk zoals enterprise resource planning applicaties, mainframe systemen en terminals noemen we ‘oude’ IT. IT maakte in die periode nog geen deel uit van privélevens van mensen. Rond 1990 introduceert Wanda Orlikowski de structureringstheorie. Het onderzoek richtte zich op de impact van IT op bedrijfsprocessen en hoe technologie het werk van mensen in organisatie beïnvloedde. Met haar onderzoek toonde Orlikowski aan dat dezelfde technologie door mensen in verschillende organisaties anders werd toegepast.
Wanda Orlikowski introduceerde vervolgens de theorie van sociomaterialiteit. Technologie, organisatie en mensen raken meer verstrikt en zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. IT wordt wijdverspreid gebruikt zowel in organisaties als ook privé. Naast fysieke aanwezigheid biedt IT de mogelijkheid tot virtuele aanwezigheid en (in)direct contact. Orlikowski introduceert het begrip synthetische wereld. In synthetische werelden kunnen mensen samenwerken en real-time communiceren. IT in dit tijdperk noemen we ook wel ‘nieuwe’ IT. Voorbeelden hiervan zijn social media, elektronische vergadersystemen en mobiele apparaten zoals smartphones en tabletcomputers.
Singulariteit
Maar het einde is nog niet bereikt. De (voorlopige) bestemming wordt singulariteit genoemd waarvan het geschatte bereik rond 2040 ligt. Singulariteit is een term geïntroduceerd en bekend gemaakt door Vernor Vinge en Ray Kurzweil. Hierbij is singulariteit een theoretisch moment in de tijd waar kunstmatige intelligentie het intelligentieniveau van de mens voorbijstreeft. Futuristen zoals Kurzweil en Vinge voorspellen dat mensen en technologie samensmelten, waardoor nieuwe en ongekende (technische) mogelijkheden ontstaan die ‘toekomstige’ IT worden genoemd. IT geconvergeerd met andere technologieën zal biologische en cognitieve beperkingen overwinnen en de interactie tussen mensen en niet-mensen (dingen) zal drastisch veranderen.
IT was ooit een middel om de operationele efficiëntie te verbeteren. Inmiddels is IT veranderd in een multifunctioneel en veelzijdig waardeninstrument. De verstrengeling van techniek, organisaties en mensen en dynamiek zorgen ook voor toenemende discussie bij wetenschappelijk onderzoek. Eenzijdig lineair en kwantitatief onderzoek wordt hierbij steeds meer bekritiseerd. Onderzoekers en theoretici stellen voor om meer het ‘sociomaterial’ perspectief te omarmen en om algemene en bredere, empirische patronen te ontwikkelen over verschillende contexten heen.
Leon Dohmen is principal managementconsultant bij CGI
