Iedereen kent de clichés: ‘de geschiedenis herhaalt zich’, ‘de oude Grieken zeiden reeds…’, ‘de technologische ontwikkelingen zijn niet meer bij te houden’, enz. Al die clichés zijn van toepassing op de discussie die ontstaan is in de afgelopen maanden na de lezing van minister Asscher over de bedreigingen én kansen van robotisering en IT in het algemeen. Is er dan niets nieuws onder zon? Laten we eens kijken:
Uit welk jaar denkt u dat dit fragment komt?
‘The government does not own the machines. They simply tax that part of industry’s income that once went into labor, and redistribute it. Industry is privately owned and managed, and coordinated — to prevent the waste of competition — by a committee of leaders from private industry, not politicians. By eliminating human error through machinery, and needless competition through organization, we’ve raised the standard of living of the average man immensely.’
En dit fragment?
‘Let us remember that the automatic machine, whatever we think of any feelings it may have or may not have, is the precise economic equivalent of slave labor. Any labor which competes with slave labor must accept the economic conditions of slave labor. It is perfectly clear that this will produce an unemployment situation, in comparison with which the present recession and even the depression of the thirties will seem a pleasant joke.’
Hier wordt zowel voorspoed als rampspoed voorspeld als gevolg van automatisering. Beide voorspellingen wijken ook niet wezenlijk af van wat minister Asscher in feite heeft gezegd. Dit werd natuurlijk ook allemaal opgemerkt in de talloze reacties die tot op de dag van vandaag op zijn lezing zijn gevolgd. De fragmenten komen overigens uit boeken van rond 1950, toen de computer net een paar jaar oud was.
Sinds 1950 is onze levensstandaard ontegenzeggelijk enorm vooruitgegaan. Is dat te danken aan de automatisering? Volgens sommige economen is dat zeker het geval. Maar dé ster-econoom van dit moment, Thomas Piketty, gelooft niet dat technologie tot grote economische voorspoed zal leiden. Hij voorziet de komende tijd weinig vooruitgang en gelooft niet dat technologie voor een forse groei kan zorgen. Hij vindt dat we groeiverwachtingen niet moeten baseren op de ‘grillen van de technologie’. En dan hebben we nog Stephen Hawking, een van de grootste natuurkundigen van deze tijd. Hij waarschuwt herhaaldelijk dat robots een echt gevaar voor de mens kunnen worden, ja zelfs dat “the development of full artificial intelligence could spell the end of the human race”.
Ongetwijfeld zullen kunstmatige intelligentie en robots ons leven veranderen. Het verschil met de periode tot pakweg een paar jaar geleden is nu dat activiteiten worden geautomatiseerd waarvoor de mens tot voor kort onmisbaar was. Zelfs specialistische vaardigheden, waar mensen intensief voor geschoold worden, zijn niet veilig meer. Daar staat tegenover dat die technologie juist voor nieuwe banen zal zorgen. Dat is ongetwijfeld waar, maar om wat voor banen gaat het dan? IT-banen? Hebben de mensen daarvoor wel de juiste capaciteiten? Recent voorbeeld: door automatisering komt bij de Belastingdienst een op de vijf arbeidsplaatsen te vervallen. In totaal gaat het om 5.000 mensen die ‘laaggeschoold werk’ verrichten. En ja, er komen nieuwe banen. Maar alleen voor hoogopgeleiden die in staat zijn om met de nieuwe IT-systemen te werken. Bovendien zijn het er slechts 1.500.
Het grootste probleem van vrijwel alle voorspellingen is dat er niet voldoende vooruit wordt gekeken. Als we de robot/AI-trend helemaal doortrekken, wordt uiteindelijk ál het werk overgenomen. Het is de verwezenlijking van de ultieme automatiseringsambitie. En wat gebeurt er dan met de opbrengst? In het eerste fragment hierboven zorgt de overheid voor herverdeling en we weten uit de geschiedenis waar dat uiteindelijk toe leidt. In het tweede fragment doet de overheid niets, dan is het ‘winner takes all’ met eveneens een dystopie tot gevolg. Er is nog een derde scenario, dat van Hawking, waar de opbrengst naar de robots zelf gaat en de mens niet meer nodig is. Met technologie hebben deze scenario’s niet veel meer te maken. Wél met politiek.
Maar misschien krijgt Piketty wel gelijk. Dan hoeven we economisch gezien niet zo veel te verwachten van technologie, niets positiefs maar ook niets negatiefs. Opeens klinken die ‘grillen van de technologie’ erg aantrekkelijk…
Hans van Raaij, senior consultant MCS
(Eerste fragment: Kurt Vonnegut – Player Piano, uit 1952; tweede fragment: Norbert Wiener – The Human Use of Human Beings, uit 1950)
