Het onderzoek van de commissie-Elias naar het reilen en zeilen van grote IT-projecten bij de overheid heeft voor zowel buitengewoon zorgelijke als hilarische momenten gezorgd. De bevindingen van Elias klinken tot op de dag van vandaag door. Nog steeds komen er problematische ICT-problemen bij de overheid aan het licht, wijten IT-bedrijven hun teruglopende omzet aan ‘Elias’ en is er een ICT-baas aangesteld die moet afrekenen met het ‘foutenfestival’. En met dat laatste komt de hilariteit in beeld. Parlementariërs die blijk geven niets van ICT te begrijpen, een inmiddels afgetreden Kamervoorzitter die moest opzoeken waar ICT voor staat, een Babylonische spraakverwarring tussen commissieleden en vertegenwoordigers van IT-leveranciers, plus een vermakelijk cynisme bij die leveranciers: ‘als de overheid een auto zonder stuur wil, maken wij die’.
Vermakelijk? Als er niet zo ontzettend veel geld mee gemoeid was, zou het inderdaad erg vermakelijk zijn. Dan zouden wij, het burgerpubliek, kunnen genieten van het foutenfestival en de onvoorstelbare miscommunicatie. Maar als er honderden miljoenen – misschien zelfs wel miljarden – het putje in zijn gegaan, vergaat je het lachen. Temeer omdat er meestal niet eens een werkend systeem is opgeleverd. Zou er een uitzonderlijk goed presterende, duurzame bolide zijn geleverd voor al dat geld, dan had je nog kunnen denken dat het wel wat heeft gekost, maar dan je dan ook écht wel wat hebt. Maar nee, allemaal auto’s zonder stuur, soms zonder wielen of zelfs zonder motor.
En weer is het raak: het ICT-systeem achter de persoonsgebonden budgetten werkt niet en een verbeterproject bij de Sociale Verzekeringsbank is gedoemd te mislukken. Dat staat in een geheim(!) conceptadvies van ‘de ICT-baas van het rijk’, waar het AD de hand op wist te leggen. Deze ICT-baas is Hans Wanders en hij heeft het in het advies over ‘veel besluiteloosheid’, ’trage verbetering’ en ‘botsende belangen’. In het FD stond enige tijd geleden een interessant artikel over hem. Hierin bepleit hij een ‘ontspannen en open dialoog’ tussen overheid en commerciële marktpartijen. Zou dat nog wel kunnen na Elias, denk je dan. Nou en of, zo blijkt. NRC wist te achterhalen dat een topambtenaar die onderzoek deed naar omstreden banden tussen ambtenaren en externe ICT-consultants, zelf evenementen organiseerde met deze consultants. Onder andere op Schiermonnikoog. Ik was er niet bij, maar het kan niet missen dat de dialoog op het eilandje ‘ontspannen en open’ was.
Nu heeft de commissie Elias voor de overheid een aantal ‘boerenverstandregels’ bedacht om beter met ICT-projecten om te gaan. Te weten: is helder omschreven welke waarde een IT-project oplevert voor Nederland? En: wat is de slaagkans van een project? Opmerkelijk is dat Wanders de auto-metafoor in het achterhoofd houdt: ‘Onze taak is niet om IT-projecten tegen te houden. We willen projecten die de weg op kunnen gaan, vooral ook door laten gaan.’ Het boerenverstand zegt dat een ‘auto’ dan op zijn minst een stuur, wielen en een motor moet hebben. Pas dan komt de vraag welke waarde die auto voor Nederland heeft en wat de slagingskans is dat IT-leveranciers zo’n auto kunnen bouwen. En als die kans niet 100% is, zou het boerenverstand dan zeggen: ‘Laten we de gok maar nemen’?
Iedereen en ook Wanders weet dat we er met boerenverstand niet komen. In het FD-artikel zegt Wanders dat het voor de overheid geen oplossing is om de schermen naar beneden te doen en het maar zelf allemaal uit te zoeken. Ik denk dat hij gelijk heeft. Elias heeft duidelijk gemaakt dat de bedroevende IT-kennis bij de overheid en perverse financiële prikkels voor IT-leveranciers het foutenfestival hebben opgeleverd. Tot op de dag van vandaag, zo blijkt uit het bovengenoemde conceptadvies van Wanders.
Het boerenverstand zegt dan dat die kennis omhoog moet. En dat de perverse prikkels vervangen moeten worden door prikkels die de IT-leveranciers aanzetten om voor een goede prijs een zuinige, prima rijdende ‘auto’ af te leveren, precies zoals de klant die voor ogen heeft. Als dat echt zou gebeuren – en alléén dan – mag daar best een uitje naar een idyllisch eilandje tegenover staan. Toch?
Hans van Raaij, senior consultant MCS
