Wellicht is het iets van mensen die in de vorige eeuw zijn opgegroeid, maar ik hecht nog aan de waarheid. Op feiten kan je bouwen, om verhalen kan je lachen. Vertrouwen en waarheid horen bij elkaar. Als kind is het schattig als je fictie en fantasie door elkaar haalt, maar als je dit als volwassene doet, ben je niet toerekeningsvatbaar en word je opgenomen. Zowel zakelijk als privé is het essentieel dat je woord klopt én dat je je eraan houdt. Want als je vertrouwen wilt creëren, moet je de waarheid zeggen. Toch?
Niet in de VS. Daar verspreiden volksvertegenwoordigers kwaadaardige onzin zonder dat ze hierop afgerekend worden. Tijdens de recente verkiezingen hadden zogenaamde fact-checkers de tijd van hun leven. Uitspraken van Trump en Clinton werden door verschillende onafhankelijke fact-checkers op hun waarheidsgehalte beoordeeld. De site Politifact zette de resultaten mooi op een rijtje en liet zien dat beide kampen onzin verkondigen. Clinton werd 29 keer betrapt op leugens, Trump deed dat maar liefst 113 keer. Het ergste hieraan is: het maakt het publiek niks uit! Liegen mag, liegen kan, en wordt niet genadeloos afgestraft door de kiezer. Deze bepaalde slechts op basis van ongefundeerde sentimenten dat Trump de beste nieuwe leider is.
Vaccineren onder vuur
Dat het onderbuikgevoel ook in Nederland krachtig is, bewijst de vaccineringsdiscussie. Ouders vragen zich af of het vaccineren van hun kinderen niet meer kwaad dan goed doet. Via sociale media wordt frequent gewezen op een artikel van een arts die de link legt tussen autisme en vaccinaties. Maar deze arts bleek een fraudeur en de publicatie is allang ingetrokken. Toch wordt dit, en vele andere onzinverhalen geloofd. Hoe kan dit, in een tijdperk waarin informatie vrijelijk beschikbaar is? Wil het publiek de waarheid wel weten?
Gevestigde orde
Dit jaar heeft Oxford Dictionaries de term Post-truth uitgeroepen tot het internationale woord van het jaar. De politieke term verwijst naar omstandigheden waarin ‘objectieve feiten minder van invloed zijn op de vorming van de publieke opinie dan een beroep op emotie en persoonlijke overtuigingen’. Het gaat dus niet om de feiten, maar weer om het onderbuikgevoel. Post-truth komt voor uit het toenemende gebruik van sociale media als een nieuwsbron en een groeiend wantrouwen van feiten die worden aangeboden door de gevestigde orde. Iedereen die níet tot de gevestigde orde behoort (zoals Trump) zal dus wel oké zijn, artsen die zeggen dat vaccinaties nodig zijn, worden niet geloofd. Griezelig, toch?
Uiteraard is het goed om kritisch te zijn. Vraagtekens hebben bij de macht van de gevestigde orde en adviezen niet klakkeloos aannemen, duidt op een onderzoekende geest. Dat is lovenswaardig. Maar zoeken naar feiten is lastig, helemaal op internet. Er is zoveel informatie en bovendien is niet alles wat op online staat waar, laat staan dat de frequentie waarmee je bepaalde informatie tegenkomt iets over het waarheidsgehalte zegt. Veel onzinfeitjes, zoals ‘we gebruiken maar 10% van onze hersenen’, zijn onschadelijk. Maar als een onderzoeker op de radio uitkraamt dat onder PVV-stemmers veel hoger opgeleide blanke mannen zijn (onderzoek 53 respondenten, slechts 2 daarvan stemden PVV) is de schade uiteraard veel groter.
Truth-minded
Daarom het advies voor 2017: ga op zoek naar de waarheid! Vraag door en check de bronnen. Kan iemand zijn of haar beweringen echt hard maken? Zijn er achterliggende motieven voor een bepaalde stelling? Wie of wat is de originele bron en is deze wel betrouwbaar? Laat je niet gek maken door hypes op sociale media en vooral: stel je vraag níet aan populisten maar aan ervaringsdeskundigen. Misschien we dan de term Post-truth kunnen vervangen voor zoiets als Truth-minded. Klinkt veel beter.
Bram Haasnoot, RealOpen IT
