De afgelopen jaren is er een brede consensus ontstaan dat we meer en langer moeten gaan werken. Als we terugkijken op de ontwikkelingen sinds de industriële revolutie, is dit eigenlijk best een raar idee: in de twintigste eeuw nam de arbeidsproductiviteit dermate toe, dat de trend immers vooral naar meer welvaart, minder werken en meer vrije tijd was. En als we kijken naar de technologische ontwikkelingen, zou het bovendien wel eens een gevaarlijk idee kunnen zijn.
De idee is op zich heel begrijpelijk. In de laatste decennia van de twintigste eeuw kwamen we er steeds meer achter dat de afnemende arbeidsparticipatie onbetaalbaar werd. Toch konden in de jaren 80 de werkloosheidsproblemen grotendeels nog opgelost worden met middelen als vervroegde uittreding en arbeidsduurverkorting. Inmiddels staan we aan de vooravond van een groot vergrijzingsprobleem, waardoor de druk op de werkenden nog groter is. Logisch dus dat de noodzaak van meer en langer werken nu alsmaar wordt benadrukt. De vraag is echter: welk werk?
De vraag lijkt een beetje flauw omdat we in een nogal hardnekkige laagconjunctuur zitten en de werkloosheid historisch hoog is. Het is echter allerminst zeker dat een aantrekkende economie iedereen weer aan het werk gaat krijgen. Juist de grootste werkgevers zullen blijven investeren in het meer doen met minder mensen. Sterker nog, we zien dat automatisering eigenlijk nu pas echt op gang begint te komen en dat de effecten nogal ontwrichtend zijn. Kijk naar wat er gebeurt in de telecommarkt, de muziekmarkt, de media. En bedenk wat er staat te gebeuren in de transportsector als chauffeurs niet langer noodzakelijk zijn, de productiesector waar robotisering naar een nieuw niveau getild gaat worden om nog meer menselijke handelingen over te nemen, of naar Big Data waarmee menselijke beslissingen in bijvoorbeeld de financiële sector kunnen worden overgenomen, enzovoorts.
Juist in de IT lopen we voorop met deze trend. In verschillende surveys die Pb7 heeft uitgevoerd onder grotere organisaties, zien we dat organisaties in Nederland weer meer gaan investeren in technologie, maar dat de behoefte aan IT-arbeid blijft dalen. Niet vreemd als je ziet wat voor effect virtualisatie de afgelopen jaren al heeft gehad op menig datacenter. Steeds vaker kiezen organisaties voor meer standaardisering onder de motorkap (de een kiest voor standaard onderdelen, de ander voor een standaard motor), waardoor ze uiteindelijk veel sneller kunnen reageren op tactische behoeften van de zakelijke klant. De vraag naar tactische software-ontwikkeling, relatief kleine, snelle projecten, neemt zodoende toe terwijl de grote projecten steeds meer uitblijven. Ook de IT-dienstensector staat dus op zijn kop. Niet door de opkomst van offshore dienstverlening, die trend gaat zich stabiliseren, maar door de opkomst van automatisering.
Ik denk dat we als maatschappij serieus rekening moeten gaan houden met een scenario waarin arbeid steeds schaarser wordt en het steeds moeilijker wordt om allemaal mee te blijven doen. Sinds de industriële revolutie werden banen die verdwenen immers niet alleen vervangen door nieuwe banen, maar ook door het verminderen van het aantal werkuren per medewerker. De oproep tot meer werken, leidt dan juist alleen maar tot een nog lagere arbeidsparticipatie waardoor de druk op de werkenden alleen maar groter wordt. Het stimuleren van innovatie is cruciaal voor nieuwe werkgelegenheid, maar kan het gat niet zo maar dichten. Misschien kan een econoom met een goed historisch geheugen uitleggen waarom ik het bij het verkeerde eind heb. Zo niet, dan wordt het tijd voor een goede, ouderwetse maatschappelijke discussie over hoe we arbeid eerlijk, of juist niet, moeten verdelen. Peter Vermeulen is directeur van Pb7 Research, een onderzoeksbureau dat zich richt op de Nederlandse ICT-markt en is gespecialiseerd in de Nederlandse cloudmarkt en de transformatie van de Nederlandse IT dienstenindustrie.
Peter Vermeulen is directeur van Pb7 Research, een onderzoeksbureau dat zich richt op de Nederlandse ICT-markt en is gespecialiseerd in de Nederlandse cloudmarkt en de transformatie van de Nederlandse IT dienstenindustrie.