“Convince me that the truth is always grey” is een tekstfragment uit een lied – losing touch – van the Killers. Wie 27 mei jongstleden op het congres Ethiek en IT van de VRI aanwezig was, hoeft zeer waarschijnlijk niet meer overtuigd te worden. De waarheid over het onderwerp ethiek en IT is grijs, heel grijs zelfs, lijkt het.
Tijdens het congres werd – al dan niet bewust – geen definitie gegeven van de term ethiek. Dat heeft ervoor gezorgd dat er een levendige, boeiende en regelmatig emotionele discussie ontstond. Aan de andere kant ging het alle kanten op in deze discussie en was het bijzonder lastig om de essentie van het congres Ethiek en IT naar de voorgrond te halen. Voor een goed begrip van het vervolg van dit artikel volgt nu eerst een aantal definities van het begrip ethiek en tijdens het congres gebruikte en verwante begrippen zoals moraal en integriteit.
Ethiek (of moraalwetenschap) is een tak van de filosofie die zich bezighoudt met de kritische bezinning over het juiste handelen (bron: Wikipedia)
Ethiek is het geheel van gedachten over en visies op de gedragsregels die mensen tegenover elkaar en tegenover de natuurlijke omgeving in acht moeten nemen (bron: www.woorden.org)
Integriteit eigenschap dat je eerlijk en betrouwbaar bent (bron: www.woorden.org)
Tijdens het congres sprak niemand tegen dat moraal, ethiek en integriteit belangrijke ingrediënten zijn bij het zakendoen in de IT (maar ook daarbuiten). En men was ook bijzonder duidelijk bij het innemen van een standpunt bij gevallen van fraude: dit moet bestraft worden. Interessant werd het toen Maarten Ducrot vertelde over de heersende moraal in het peloton van professionele wielrenners in de jaren 90 van de vorige eeuw en de eerste jaren van deze eeuw. Wielrenners waren onderdeel van de in die tijd heersende dopingcultuur en het was een sport op zich om ervoor te zorgen dat je niet betrapt werd. Dan was je namelijk een dommerik. Hoe anders is de moraal in het wielerpeloton anno 2014. Althans, zo lijkt het naar buiten toe. Zeker weten doen we dat als buitenstaanders niet. Moraal en ethiek zijn dus binnen dezelfde context verschillend en afhankelijk van de tijdgeest.
Natuurlijk werd ook stilgestaan bij het lopende onderzoek bij de overheid naar het falen van ICT-projecten en werd de handelwijze van de grote IT-dienstverleners en de rol van de overheid belicht. Hier kwam het spanningveld tussen commercieel en ethisch handelen naar voren. Ducrot gebruikte een racefiets als metafoor en begrijpt niet dat IT-ers, ook al hebben ze hier opdracht voor gekregen, een racefiets bouwen met meer dan 80 versnellingen. Dat is gevaarlijk voor de wielrenner en dus zinloos volgens Ducrot en dat moet je weigeren om te bouwen. Ducrot refereerde een aantal malen naar een innerlijk (moreel) kompas dat dient te voorkomen dat onzinnige oplossingen worden gebouwd. Tijdens het congres werd ook verwezen naar een boekje van de VRI met gedragsregels. Één van de deelnemers merkte hierbij op dat het toch de normaalste zaak is dat mensen integer en ethisch handelen. Dat hoef je toch niet op te schrijven.
Emotioneel, en hierdoor ook meer zwaar beladen, werd de term ethiek toen deze gekoppeld werd aan het thema ‘werk en inkomen’. Sommige deelnemers van het congres gaven hier voor hun heel duidelijke principiële grenzen aan. “Aan automatiseringsprojecten waarbij mensen hun baan gaan verliezen werk ik niet mee” was een opmerking. Iemand anders had zelfs ontslag genomen omdat hij zich niet kon vinden in een directiebesluit en het ontbreken van goede argumentatie hiervoor. Weer iemand anders gaf naar zijn projectleider aan dat hij zich zorgen maakte over de gang van zaken in het project. De kritiek werd hem niet in dank afgenomen en hij werd uit het project gezet. Andere deelnemers zijn van baan veranderd omdat zich niet konden verenigen met de moraal en gang van zaken in hun bedrijf.
De passages hierboven zijn enigszins zwart-wit en expliciet neergezet. Hier werd ook flink weerwoord op gegeven. Scherpe grenzen zijn blijkbaar niet aan te geven waar ethisch handelen overgaat in onethisch handelen. Er is een geweldig groot grijs gebied waar geen duidelijke spelregels gelden. Ethisch handelen lijkt vooral een persoonlijke en individuele kwestie te zijn. Wie een andere mening heeft mag het zeggen…
Een uitgebreider verslag van het congres is beschikbaar via: http://www.vri.nl/ethiek-it/
