Het DIKW-model komt voort uit het vakgebied van kennismanagement en is een populaire manier om het proces van leren, begrijpen en besluiten uit te leggen. DIKW staat voor Data, Informatie, Kennis en Wijsheid. Het is een piramide-achtig model met data op de bodem en wijsheid in de top van de piramide. Het model beschrijft dat wijsheid meer waard is dan kennis, kennis meer waard is dan informatie en informatie meer waard is dan data.
Data en informatie
Met de relatie tussen data en informatie kan het vakgebied van IT aardig uit de voeten. Niet voor niets is de term informatiesysteem of app(licatie) al lang een ingeburgerd begrip. Grote hoeveelheden data gestructureerd opgeslagen in databases vormen de basis voor het maken van mooie rapporten en grafieken. Het fundament voor dit informatie-gestuurd handelen is in de jaren 80 en 90 van de twintigste eeuw gelegd. Het tijdperk waarin de zogenaamde enterprise resource planning (ERP) en executive informatie systemen (EIS) het levenslicht zagen.
ERP dient voor het plannen en uitvoeren van operationele bedrijfsprocessen. EIS is er voor ondersteuning van besluitvorming. De term EIS wordt nu amper nog gebruikt. O.a. het begrip business intelligence wordt meer gebruikt maar nog veel meer zijn big data, data analytics en digital insights anno 2018 hippere termen.
Kennis
Het stapelen van het begrip kennis bovenop de begrippen data en informatie volgens het DIKW-model lijkt een logische volgende stap. Toch is veel kritiek op de mechanische en deterministische benadering van het model. Kennis is veel meer dan een simpel vervolg op data en informatie. Een artikel in Harvard Business Review verwijst naar: “Kennis is de combinatie van gegevens en informatie, aangevuld met deskundig advies, vaardigheden en ervaring, om te komen tot een waardevolle aanwinst voor de besluitvorming”.
Deskundig advies, vaardigheden en ervaring worden vaak uitgewerkt en beschreven in case analyses, vakliteratuur, en (wetenschappelijke) publicaties. In het vakgebied van IT associëren we kennis met expertsystemen. Het zijn vormen van ongestructureerde data bewaard in SharePoint-achtige en kennisbankachtige omgevingen. Zoeken naar documenten gebeurt door mensen via trefwoorden.
Kunstmatige intelligentie
Slimme zoekmechanismen en robots kunnen veel sneller en beter dan mensen grote hoeveelheden data doorzoeken en hierin patronen herkennen. We komen hier op het terrein van kunstmatige intelligentie. Dit gaat over robots en apparaten die slimheid van mensen nabootsen en hiernaar handelen. De voor- en nadelen van kunstmatige intelligentie zijn regelmatig onderwerp van discussie. In zijn boek Homo Deus stelt historicus Harari dat apparaten en robots onbewust intelligent zijn en mensen bewust intelligent. Harari stelt dat intelligentie is los te koppelen van bewustzijn. Aan het einde van zijn boek stelt hij de vraag: Wat is waardevoller – intelligentie of bewustzijn?
Wijsheid
Intelligentie is een mentale of cognitieve eigenschap. Deze eigenschap is in beginsel neutraal. Wijsheid is in het DIKW-model de top van de piramide. Het model geeft voor dit niveau weinig tot geen referenties. Een filosofische betekenis van wijsheid of levenswijsheid is “de kunst om in alle levensomstandigheden juist te oordelen en te handelen. De betekenis is dus praktisch of moreel” (Wikipedia).
Vergelijkbaar met het humanisme gaat wijsheid uit van rede en rechtvaardigheid. Daar lijkt bewustzijn voor nodig te zijn. Uit studie blijkt dat tijdens de Cubacrisis een nucleaire oorlog bijzonder dichtbij was. Van de Cubaanse leiders wilde Che Guevara een nucleaire massavernietiging riskeren terwijl het voor Fidel Castro voldoende was dat Russische rakketten puur ter afschrikking van de Verenigde Staten werden gebruikt (zie boek Viva Cuba van Baeten en Tielemans (2018), bladzijde 23). Archipov, de ondercommandant van een Russische onderzeeër voorkwam de inzet van nucleaire torpedo’s terwijl president Kennedy het agressieve advies van zijn militaire top negeerde (Wikipedia).
Deze beslissingen en keuzes zijn moeilijk los te zien van moreel besef en bewustzijn. Interessante vragen zijn dan: Wat zouden apparaten of robots hebben besloten in een situatie zoals de Cubacrisis? En zijn (toekomstige) apparaten of robots in staat om moreel te oordelen? Of anders gezegd: Kunnen ze kunstmatig wijs zijn?
Leon Dohmen is principal managementconsultant bij CGI
