Het grootste obstakel in een fundamentele transformatie naar een digitale overheid, is haar huidige bedrijfscultuur (wil niet, kan niet, doen we zelf wel). De overheid lijkt daardoor nauwelijks in beweging te krijgen. Zij voelt zich geborgen in de oude wereld. Zij durft nauwelijks ‘outside the box’ te denken.
Covid-19 veroorzaakt veel menselijk leed. Dit drama zal wellicht ook de ultieme stresstest blijken te zijn voor de volwassenheid van de digitaliteit van de overheid, de zorgsector en het onderwijsveld. Eigenlijk ‘had’ de overheid meer meters moeten maken in werkelijke digitalisering, maar als ‘hadden’ komt is ‘hebben’ te laat.
Gewetensvragen
De gewetensvragen die de overheid zichzelf zou moeten stellen: 1. Willen wij bestuurbaar worden? 2. Willen wij transparant worden? 3. Willen wij burgervriendelijk worden? 4. Willen wij wendbaar, doch koersvast, worden met een stip op de horizon? 5. Willen wij als digitale overheid betrouwbaar en veilig worden? Mijn constatering in de afgelopen twee jaar is dat op bijna elke vraag ontkennend kan worden geantwoord.
Gezien enkele missers vanuit het nu demissionaire kabinet (o.a. UWV, BuZa, Belastingdienst, Defensie) zou het raadzaam zijn om ter ondersteuning van het kabinet enkele toppers in de IT neer te zetten als IT-geweten. Zorg dat de bewindslieden daar naar willen luisteren.
Tweede Kamer
De Tweede Kamer heeft in 2020 weinig belangstelling getoond voor IT en digitalisering, uitgezonderd het voornemen van het instellen van een vaste Kamercommissie voor Digitale Zaken. Ik vermoed dat de meerderheid van de leden van de Tweede Kamer nauwelijks de toegevoegde waarde van IT beseffen. Uit mijn peilingen blijkt dat het grootste deel van de Tweede Kamer nauwelijks digitaal geletterd is.
De SG’s vinden in meerderheid dat IT niet hun probleem is. Bij vele van mijn e-mails wijzen ze door naar BZK. Nog niet eens naar hun eigen CIO.
Ervaren coach
Gezien de onverwachte problemen in de IT, missers in de cybersecurity en blunders in de privacy, zou het raadzaam zijn om bij enkele CIO’s in de overheid tijdelijk een zeer ervaren CIO als coach te stationeren. CIO’s dienen volledig op de hoogte te zijn van de toestand van de IT en de grote IT-gerelateerde verandertrajecten in hun ministerie of uitvoeringsorganisatie.
Veel ambtenaren buiten de IT, zitten niet te wachten op verandering met name IT-gerelateerd. Hun vraag is ‘what is in it for me?’. Door IT te veranderen verdwijnen er banen. Het zal zelfs blijken dat sommige ambtenaren jarenlang veel werk voor jan joker hebben gedaan. Automatisering blijkt vaak een pijnlijke ontnuchtering.
Tegengeluid
Er blijkt geen ruimte voor kritische geluiden vanuit de burgers. CIO Rijk zegt dat hij geïnteresseerd is in tegengeluid uit het vakgebied, maar doet daar niets mee. Ook veel van de wijze adviezen van de Algemene Rekenkamer worden als ongewenst terzijde gelegd. Dat gedrag om niet te reageren (zelfs geen afwijzing), past niet bij een overheid die meer en meer transparant wil worden. Veel van mijn IT-kennissen zijn al afgehaakt bij het geven van adviezen aan de overheid: dat lijkt trekken aan een doodpaard!
De vrije pers (het geweten van de samenleving) is nauwelijks meer enthousiast om te schrijven over de IT bij de overheid. Laat staan voor diepte-onderzoeken naar mislukte IT-projecten. Hieraan zijn hun lezers immers gewend en de belastingbetaler betaalt braaf de rekening.
Dus neen, er lijken buiten de IT, nauwelijks toekomstige kiezers die oprecht geïnteresseerd zijn. Ik zou bijna een standje willen geven aan de politiek. Wie o wie is er dan wel geïnteresseerd in een moderne toekomst voor Nederland? Hopelijk dat wij nog iets ondernemends op het gebied van IT bij de overheid mogen verwachten van de lijsttrekkers en/of tijdens de vorming van een nieuwe coalitie.
Paradigma-shift
De geactualiseerde strategische I-agenda 2020 van CIO Rijk stelt om met kleine stappen een grote sprong te maken. Dit begrijp ik niet. Hoe kan je een paradigma-shift als datacentrische denken in kleine stapjes doen? Of hoe ontwikkel je dataplatformen in kleine stapjes.
Investeringen in een daadwerkelijke digitalisering van de samenleving en van de overheid zelf, worden terugverdiend door drastisch minder administratieve rompslomp, een verlichting van ons dagelijkse werkzaamheden, een hoger kennisniveau van de bevolking en meer sociale cohesie. Wie wil dat niet? Graag vingers opsteken!
Digitaliseringsklus
De sense-of-urgency om als overheid de digitale wereld te betreden is nauwelijks aanwezig bij haar bestuurders. Is er dan geen hoop meer op een moderne overheid? Natuurlijk wel, waar een wil is, is een weg! Mark Rutte, toon leiderschap en houdt eens een vlammend betoog vanuit het torentje over de noodzaak van de digitalisering voor de samenleving en voor het bedrijfsleven! Overigens zie ik op uitvoerend niveau voldoende vakbekwame IT-ambtenaren om de digitaliseringsklus te klaren. Zie voor praktische tips: www.itexecutive.nl/it-deltaplan-overheid en www.itexecutive.nl/wp-content/uploads/2020/09/Kanttekeningen-Digitalisering-Overheid.pdf.
